„Świadczenie pracy“ przez jeńców wojennych

Komanda robocze w okręgach Lauf i Hersbrück, którymi administrował stalag XIII D Norymberga-Langwasser, styczeń 1944 r.

Jeńcy po na ogół krótkim pobycie w stalagach byli przez administrację obozową wysyłani do „świadczenia pracy”. W ciągu kilku miesięcy w niemal wszystkich miastach i okręgach Rzeszy Niemieckiej powstały tzw. komanda robocze. „Świadczący pracę” jeńcy wojenni stali sie wkrótce elementem codzienności niemieckiego społeczeństwa w stanie wojny.

Fuerth D 0650 1200
Jeńcy wojenni na starówce w Fürth podczas prac transportowych przy użyciu wózka na drewnianych kołach. W tle eskortujący ich uzbrojony żołnierz Wehrmachtu, 1943 r.
© Stadtarchiv Fürth, Foto: Ferdinand Vitzethum
GII
Sowieccy jeńcy wojenni przy pracy na lotnisku polowym w Herzogenaurach, 1942 r. Naszywka SU (Sowjetunion) na ubraniu miała utrudnić ucieczkę.
© Stadtarchiv Herzogenaurach

Liczebność komand roboczych wahała się od niewielu aż do kilkuset osób. Kwaterowano je na ogół w pobliżu miejsca pracy – w szkołach, gospodach oraz wybudowanych własnoręcznie barakach. Jeńcy pracowali w gospodarstwach rolnych, zakładach rzemieślniczych, dużych zakładach przemysłowych oraz w sektorze publicznym. Ich warunki życia i pracy były bardzo różne. W stosunku do jeńców ze Związku Sowieckiego i Włoch od początku zawieszono obowiązywanie standardów prawnych. W trakcie wojny jeńców w coraz szerszym zakresie zmuszano, wbrew regułom prawa międzynarodowego, do pracy w przemyśle zbrojeniowym oraz przy niebezpiecznym dla życia odgruzowywaniu.

Dyslokacja jeńców wojennych wysyłanych do pracy ze stalagu Norymberga-Langwasser

1 1939 40
Okręg wojskowy XIII, 1939-40 r.
: Do lata 1940 r. stalag XIII A Norymberga-Langwasser był jedynym obozem jenieckim w okręgu wojskowym XIII, który obejmował Północną Bawarię oraz tereny w dzisiejszej Badenii-Wirtembergii, Turyngii oraz Czechach Administracja obozowa organizowała komanda robocze, zapewniała ich zakwaterowanie i nadzór na terenie całego okręgu.
© Janosch Steuwer/oblik identity design
2 1940 43
Okręg wojskowy XIII, 1940-43 r.: Latem 1940 r. utworzono w okręgu wojskowym XIII trzy nowe obozy jenieckie o własnych zakresach kompetencji. Stalag XIII A Norymberga-Langwasser został przekształcony w obóz dla oficerów, którzy nie musieli „świadczyć pracy”.
© Janosch Steuwer/oblik identity design
3 1941
Komanda robocze złożone z sowieckich jeńców wojennych z obozu w Langwasser, październik 1941 r.: W Norymberdze istniał formalnie obóz oficerski, natomiast nie było obozu dla prostych żołnierzy (stalagu). Mimo to do nieoficjalnie działającego „rosyjskiego obozu namiotowego” w Langwasser przetransportowano w latach 1941-42 ponad 10 tys. sowieckich jeńców wojennych. Stąd wysyłano ich do pracy w całym okręgu wojskowym.
© Janosch Steuwer/oblik identity design
4 1943 45
Okręg wojskowy XIII, 194-45 r.: Wiosną 1943 r. Wehrmacht oficjalnie uruchomił ponownie stalag w Langwasser, przejmując odpowiedzialność za „świadczenie pracy” przez ok. 30 tys. jeńców. Regionalny zakres kompetencji stalagu XIII D Norymberga-Langwasser obejmował przede wszystkim tereny na południowy zachód od Norymbergii.
© Janosch Steuwer/oblik identity design

Legenda do mapki z rozmieszczeniem sowieckich komand roboczych, 1941 r. (mapka 3)